Początek rzemiosła trudny jest do ustalenia, jednak wiąże się on nierozerwalnie z kształtowaniem się państwowości polskiej na przestrzeni minionych stuleci.
Rzemiosło jako ważna gałąź gospodarki narodowej od zarania naszych dziejów odgrywało doniosłą funkcję społeczną.
Rozwój i poziom techniczny rzemiosła najlepiej jest odtwarzać i oceniać na podstawie zachowanych wyrobów.
W badaniach archeologicznych wyroby będące wytworem rzemieślnika występują niezmiernie często i kunsztem swojego wykonania zachwycają współczesnego obserwatora. Pojawienie się rzemiosła w dziejach ludzkości jest rezultatem postępu w dziedzinie wytwarzania narzędzi produkcji oraz idącego w parze z nim wzrostu zapotrzebowania społecznego na wyroby czyniące życie człowieka wygodniejszym.
Ten to właśnie postęp zadecydował, że na pewnym etapie rozwoju ludzkości musiał nastąpić społeczny podział pracy i obok rolników, hodowców i myśliwych pojawiła się nowa, niezmiernie ważna grupa społeczna - rzemieślnicy.
Od najdawniejszych czasów rzemiosło stało się nosicielem postępu technicznego i przez całe stulecia spełniało funkcję gospodarczą do czasu powstania manufaktur i późniejszego przemysłu. Trudno dzisiaj ustalić definitywnie, kiedy rzemiosło zaczęło się krystalizować w osobną grupę społeczną - był to bowiem proces długofalowy.
Rzemiosło, które w społecznym podziale pracy miało wytwarzać: broń, narzędzia i inne przedmioty codziennego użytku na terenie ziem polskich występuje już w okresie rzymskim, kiedy to tereny słowiańszczyzny obejmuje duże ożywienie gospodarcze związane ze wzrostem wydajności rolnictwa. Wzrost ten powiązany jest z szybkim postępem technicznym, w czym niebagatelną rolę odegrało rzemiosło.
W okresie powstawania pierwszych ośrodków ponadplemiennych rzemieślnicy osiedlają się na podgrodziu, tu wykonują swoją działalność zawodową na rzecz grodu, jak również okolicznych osiedli rolniczych. W niedługim czasie podgrodzia zyskują na znaczeniu przede wszystkim ze względów gospodarczych, stając się ośrodkami wymiany handlowej, a w niedalekiej przyszłości zalążkami miast.
Przed rzemiosłem stanęły bardzo szerokie zadania, dostarczało ono słowiańskiemu społeczeństwu wkraczającemu coraz śmielej na drogę awansu gospodarczego wszystkich przedmiotów codziennego użytku. Istniało już silnie rozwinięte garncarstwo, posługujące się kołem garncarskim oraz posiadające piece z osobnym pomieszczeniem nad paleniskiem do wypalania naczyń. Z rodzimych rud wytapiano żelazo, z którego miejscowi kowale wykonywali siekiery, noże, sierpy, szydła, dłuta, młotki, kleszcze, miecze i ostrogi. Znano technikę zdobienia metalowych wyrobów przy pomocy kwasów roślinnych i wytwarzania emalii do zdobienia wyrobów z brązu.
Dane archeologiczne świadczą o istnieniu rodzimego garbarstwa, szewstwa, tkactwa lnianego i wełnianego.
Olbrzymią rolę odgrywało budownictwo, zwłaszcza sztuka wznoszenia grodzisk obronnych niezbędnych w umacnianiu obronności kraju. Warto podkreślić, że technika ich wznoszenia nie została przyniesiona do nas z zewnątrz lecz była wytworem rodzimej myśli technicznej ówczesnego rzemiosła.
W strukturze gospodarczej Polski pierwszych Piastów opartej o zasadę zaawansowanego społecznego podziału pracy następuje dalsze wyodrębnienie produkcji rzemieślniczej. Dokumenty z XII i XIII wieku wymieniają garncarzy, kucharzy, piekarzy, szczytników.
Powszechnie występują, zachowane do dziś nazwy wsi, w których cała ludność zawodowo czynna wykonywała jeden rodzaj zajęcia rzemieślniczego np. Piekary, Szczytniki itp. Koncentracja rzemiosła dawniej rozproszonego po osiedlach rolniczych z zasady na podegrodziu stanowiła ważny czynnik miastotwórczy. Od XIII w rzemiosło w dziejach powstających miast odgrywało ważną funkcję gospodarczą. Pojawiają się nowe rodzaje wytwórczości oraz nowe metody produkcji, w miarę rozwoju gospodarczego następuje coraz większa specjalizacja zajęć.
Przy produkcji takiego luksusu, jakim były w XV stuleciu książki, zauważamy daleko zaawansowaną specjalizację. Rozróżniamy tu: pergamistów, papierników, iluminatorów, drukarzy i introligatorów.
Z chwilą, gdy rzemiosło w przytłaczającej większości skoncentrowało się w miastach cały przemysł miejski został objęty przez gospodarczą organizację w postaci cechów rzemieślniczych. Organizacja cechowa oddziaływała niemal na wszystkie strony życia rzemieślników. Była to organizacja o celach politycznych, wojskowych, religijnych i towarzyskich.
Nad wszystkim przeważały jednak względy natury gospodarczej. Najważniejszym zadaniem cechów było uzgodnienie interesów producentów z interesami konsumentów. W procesie produkcji członkowie cechów musieli przestrzegać obowiązujących przepisów, a w trosce o interes konsumentów rada miejska mogła nawet rozwiązać Cech. Cechy żywo interesowały się swoimi członkami i czuwały nad zachowaniem proporcjonalnego udziału w zaopatrzeniu konsumentów oraz uzyskiwaniem proporcjonalnych dochodów. Dla zabezpieczenia przed konkurencją określano rozmiary produkcji, która regulowana była zazwyczaj ograniczeniem surowca, a przede wszystkim możliwością zatrudniania większej liczby pracowników najemnych. Również dla zabezpieczenia równowagi gospodarczej stosowano powszechnie zakaz podkupywania się przy nabywaniu surowca a nawet obowiązek odstępowania surowca braciom cechowym, gdy im go zabrakło.
Role cechowe w kształtowaniu stosunków społeczno -gospodarczych rzemiosła sprowadzały się przeważnie do regulowania życia przemysłowego, w pewnych jednak momentach cechy jako związki producentów same brały udział w działalności gospodarczej. Działalność ta polegała na zakupie surowców dla swoich członków lub też budowie i utrzymaniu pewnych kosztowniejszych pomocniczych zakładów rzemieślniczych. Wiek XVI i pierwsza połowa wieku XVII to epoka świetnego rozwoju produkcji rzemieślniczej pozostającej w związku z rozkwitem rolnictwa. Liczba rzemieślników w miastach nadal wzrasta, powstają nowe organizacje cechowe.
Rzemiosło Gorlickie
Na terenie byłego powiatu gorlickiego organizacja samorządu cechowego przypada na XIV wiek. Już w okresie panowania Kazimierza Wielkiego zorganizowały się cechy w Bieczu. Badania historyków i nagromadzony materiał archiwalny są dowodem na rolę, jaką miejscowości Biecz, Gorlice, Bobowa odegrały w tworzeniu organizacji cechowych ze względu na położenie geograficzne przy głównym trakcie handlowym z Węgrami.
Każdy założony cech powstawał z inicjatywy samych rzemieślników. Przy jego zawiązywaniu brano pod uwagę ilość rzemieślników tego samego zawodu.
Pierwszym zachowanym dokumentem dotyczącym cechu gorlickiego znajdującym się w archiwach miejscowego muzeum jest "Statut cechu wielkiego gorlickiego" z 1627 r, który obejmował bednarzy, stolarzy, powroźników, siodlarzy, kowali, kominiarzy, kuśnierzy, kołodziejów, iglarzy, mieczników i malarzy.
Brak relacji źródłowych nie pozwala na dokładniejsze prześledzenie liczby cechów i zrzeszonych w nich rzemieślników / dotyczy to terenu miasta Gorlic i okolic /. Podane cyfry wyrwane z rocznych okresów czasu jedynie w sposób fragmentaryczny obrazują wpływ cechów na kształtowanie się oblicza gospodarczego naszego regionu.
W 1691 r. w Gorlicach istniało 7 cechów, a mianowicie krawiecki, kuśnierski, szewski, tkacki, kowalski, garncarski, bednarski.
W 1696 r. cechmistrzowie gorliccy zeznają w grodzie bieckim, że posiadają na swoim terenie 2 krawców,5 szewców, 3 płócienników, 1 kuśnierza, 2 kowali, 2 garncarzy, 1 bednarza i 1 kramarza.
Dane liczbowe z 1781r. ilustrują powolny wzrost cechów w Gorlicach. Według nich istnieje 11 cechów, a mianowicie: wielki lub powroźniczy, do którego należeli rękodzielnicy: powroźnicy, bednarze, stolarze, szklarze oraz Cech krawców, szewców, tkaczy, kuśnierzy, kowali, garncarzy, sukienników, kramarzy, piekarzy, rzeźników.
Cech kramarzy od 1784 r. zmienia nazwę na Cech kupiecki. Liczba cechów pozostaje bez zmian, natomiast wzrasta systematycznie liczba rzemieślników. I tak w 1784 r. w rzemiośle szewskim zatrudnionych było 40 mistrzów w tym 22 posiadających domy. Ówczesne szewstwo obejmowało nie tylko wyroby rękodzielnicze szewskie, lecz również garbarstwo oraz skup skór i sprzedaż wyprodukowanego towaru. W tym okresie gorlickie znalazło się pod zaborem austriackim. Austria początkowo pozostawiła cechy w ich dotychczasowej tradycyjnej postaci organizacyjnej. W 1778 r. wydała jednak Uniwersał dla wszystkich w Królestwie, Galicji i Lodomerii.
W 60 artykułach zawarte były przepisy regulujące całokształt życia cechowego. Jednym z ciekawych postanowień w/w Uniwersału był podział rzemiosł na wymagające mniejszej zdatności i dla tych rzemiosł ustalono praktykę dwuletnią, zaś dla potrzebujących większych zdolności i przygotowania ustalono trzyletnią praktykę. Surowo potraktowano opuszczanie dni nauki u majstra. Za jeden opuszczony dzień "tydzień jeden więcej nad zwykły czas w terminie pozostawać ma" - mówił przepis. Ustawa ta przetrwała przez kilkadziesiąt lat. Rzemiosło w starych skostniałych formach organizacyjnych i poniekąd gospodarczych stanęło w swoim rozwoju mimo iż Gorlice w owym okresie nazywano stolicą płóciennictwa. Nazwa ta znajduje swoje uzasadnienie, ponieważ w 1784 r. samodzielnych tkaczy było 70. Dowodem na to, że szewcy, tkacze i powroźnicy utrzymywali się w czołówce rzemiosła gorlickiego, może być wykaz obrotu funduszu pożyczek dla wspomagania podupadłych rzemieślników miasta Gorlice.
Na mocy uchwały nr 238 magistratu i wydziału miejskiego z dnia 10 czerwca 1865 r. utworzono fundusz, z którego do końca maja 1876 r. korzystało w formie pożyczek 1.316 rzemieślników z 29 rzemiosł na ogólną kwotę 67.746 zł polskich. Z zestawienia sum pożyczkowych, wykazujących osobno rzemieślników różnych wyznań wynika, że chrześcijanie trudnili się 18 rzemiosłami, a Żydzi 19-ma. Niektóre z nich jak np. farbiarstwo, malarstwo, waciarstwo, fajczarstwo, mydlarstwo, szczotkarstwo, szklarstwo figurują wyłącznie u ludności nie polskiej. Duża ilość samodzielnych warsztatów rzemieślniczych dających zatrudnienie wielu mieszkańcom Gorlic świadczy o znaczącej roli cechu w życiu naszego miasta. Niezależnie od tego, że cechmistrze poszczególnych cechów brali udział w corocznych wyborach rady i ławy, uczestniczyli razem z ławą i radą w podejmowaniu ważnych uchwał dotyczących spraw miejskich.
W aktach archiwum Muzeum w Gorlicach istnieją dokumenty potwierdzające długotrwały spór między miastem, a jego dziedzicem w sprawie cechów gorlickich. Dotyczą one zweryfikowania zaległych czynszów z domów i ogrodów cechów: sukienniczego, powroźniczego, krawieckiego, kramarskiego, kuśnierskiego, szewskiego, garncarskiego, piekarskiego. W czasie zeznań cechmistrzów powoływano się na inwentarz zawierający zobowiązania poszczególnych cechów, z których wynika, iż systematycznie zwiększano świadczenia i daniny - wobec czego cechy przestały się wywiązywać ze swoich zobowiązań. Wszyscy cechmistrze uskarżali się na fiskalizm dworu, spadek liczebności mistrzów np.: sukienników, których pozostało ośmiu z dawnej liczby dwudziestu. Cech tkaczy gorlickich zeznawał, że majstrowie ich cechu wyrabiali dla dworu z każdego warsztatu po 1 sztuce płótna 80 łokci z przędzy dworskiej. Protestowali przeciw traktowaniu rzemiosła i warsztatów jako pańskiej roli i oświadczyli, że nie będą trzymać czeladzi dla prac dworskich. Piekarze zaś narzekali, że dwór narzuca im kupno 150 korcy pszenicy, oprócz tego innego ziarna po kilkadziesiąt korcy (każdy korzec o 1zł polski drożej niż na targu). Proces powyższy toczył się przed pierwszym komisarzem cyrkułu dukielskiego nie przynosząc jednak wielkich korzyści. Ponownie w 1785 r. piekarze gorliccy wnieśli prośbę do komisji cyrkularnej w sprawie narzuconego przez dwór gorlicki kupna zboża, natomiast tkacze wnieśli pozew o straty spowodowane koniecznością dodawania swego przędziwa do wyrobu dworskiego płótna. Podobnie przedstawiała się sytuacja rzemiosła na innych terenach.
Historia cechów
Przez cały okres swego istnienia cechy przechodziły powolną ewolucję.
Organizacja wewnętrzna cechu jako organizacji zrzeszającej rzemieślników wyglądała następująco: od samego początku istnienia cechów w jego skład wchodzili oprócz mistrzów, czeladnicy i uczniowie.
Właściwie tylko mistrzowie tworzyli Cech, czeladnicy i uczniowie zaś w sposób pośredni byli jego członkami.
Przyjmowanie ucznia na naukę zawodu odbywało się na wniosek mistrza.
Dokonywano wpisu do ksiąg cechowych, gdzie odnotowywano nazwisko ojca, matki oraz pochodzenie z pierwszego małżeństwa.
Ważnym czynnikiem było także wyznanie rzymskokatolickie, dalszą czynnością było oznaczenie umownych zasad przyjęcia ucznia.
Dotyczyło to ilości lat praktyki, utrzymania, ubrania i wynagrodzenia za naukę. Lata praktyki były różne w poszczególnych cechach, utrzymanie było wpisywane do księgi -natomiast brak podstaw do stwierdzenia wysokości wynagrodzenia pieniężnego.
Mistrz, przyjmując ucznia do nauki, był związany ściśle z określonym przepisem w statucie.
We wszystkich jednak cechach naszego rejonu było przyjęte, iż do wyzwolin majster miał uczniowi sprawić coś z ubrania np. surdut, kapelusz, kamizelkę, chustę. Umowa określała, co do ubrania w ciągu nauki ma dać mistrz, a co rodzice. Zazwyczaj ucznia traktowano jako członka rodziny. Do jego obowiązków należało wykonywanie wszelkich prac związanych z nabywaniem wiadomości fachowych, uczenie się swego rzemiosła. Powinien też świadczyć niektóre usługi domowe. Niekiedy miały one charakter zwykłej pracy domowej. Wcześniej wymieniony Uniwersał wydany przez Austrię określał wynagrodzenie mistrza za naukę niezależnie od rodzaju rzemiosła i wielkości miasta np. od 15-20 zł reńskich. Po ukończeniu nauki uczeń składał egzamin czeladniczy zwany wyzwolinami, a następnie był zobowiązany do odbywania wędrówek.
Wędrówki były jednym z warunków uzyskania mistrzostwa i okazały się w praktyce bardzo pożyteczne.
Odbywający je czeladnicy mieli możliwości zetknięcia się z rożnymi środowiskami zawodowymi, co dawało możność uzupełnienia wiedzy zawodowej. Prócz tego dawały możność zetknięcia się z różnymi ludźmi, umożliwiały wymianę poglądów w różnych dziedzinach, co wpływało dodatnio na poszerzenie horyzontów myślowych wędrujących czeladników. Warunkiem przyjęcia na mistrza było wykonanie sztuki czyli "majstersztyku", a ponadto ponoszenie zobowiązań statutowych. Przyjęcie odbywało się w obecności cechmistrza i innych braci cechowych. Po spełnieniu formalności następował wpis do księgi mistrzów np. do księgi krawieckiej wpisano w latach 1561-1780 w Gorlicach 144 mistrzów. Starszych i zasłużonych dla swego cechu mistrzów wybierano cechmistrzami. Po wyborze przez Cech - cechmistrze zostawali przedstawiani radzie zebranej na ratuszu i polecani do zatwierdzenia przez urząd rad. Następnie następowało złożenie uroczystej przysięgi.
Cech jako organizacja zawodowa o szerokim kręgu zainteresowań z konieczności musiał prowadzić dokumentację w postaci książek.
Najczęściej spotykanymi dowodami pisemnymi były księgi wpisów, wyzwolin i majsterska. Często jak w zachowanym archiwum cechu krawieckiego od połowy XV w. aż pod koniec XIX w. prowadzono w jednej książce wszystkie trzy kategorie zapisów. Napotyka się również dekrety cechowe, w których wpisywano udzielenie nagany dla braci za nieposłuszeństwo wobec władz cechowych. Nie praktykowano opłacania pisania i dopiero wydanie przez Austrię Uniwersału z nakazem prowadzenia ksiąg cechowych poprawiło poziom zapisów w księgach cechowych. Swego rodzaju ilustracją prowadzenia ksiąg cechowych oraz przebiegu normalnego życia cechu może być system gospodarki finansowej, wydatków zawierających dochody i rozchody, pozycje opłacane ratami za egzamin majsterski oraz również w ratach zwrot pożyczek zaciąganych przez mistrzów. Obowiązywały zasady bezprocentowego wypożyczania, cechy dawały również zapomogi w wypadku choroby. Z pożyczki jako formy samopomocy mogli korzystać tylko członkowie danego cechu. Operacje finansowe jak i zapisy były bardzo nieliczne np. w 1790 r. po stronie rozchodów było 8 pozycji a w wydatkach do grudnia 1791r. znalazło się 10 pozycji. Do najczęściej spotykanych adnotacji należały wydatki przy sesji, sprawienie i naprawa chorągwi, opłata za mszę św., pogrzeby, wosk oraz robienie świec. Nie ma nigdzie śladów na wpłacanie do cechu kar przewidzianych za przekroczenie przepisów statutowych. Na początku II połowy XIX w. po przekształceniu monarchii austriackiej w państwo dualistyczne austriacko- węgierskie pomyślano o rzemiośle. System cechowy w Galicji przetrwał do 1859 r, dopiero ustawa przemysłowa z dnia 15 marca 1883 r. rozdział VIII powołała stowarzyszenia przemysłowe, które miały spełniać zadania dawnych cechów.
Cech gorlicki
Zgodnie z ustawą na terenie Gorlic w miejscu dawnych cechów powstało 10 stowarzyszeń a mianowicie: szewców i rymarzy, piekarzy i młynarzy, kuśnierzy i garbarzy, krawców, kowali, zegarmistrzów, blacharzy, ślusarzy, rzeźników, kupców i kramarzy, handlarzy zbożem, szynkarzy, rękodzieł różnych (garncarzy, bednarzy itp.)
W Gorlicach na 10 utworzonych stowarzyszeń tylko dwa nie były rękodzielne. Stowarzyszenia ustalały nadzór władzy politycznej. Komisarze mieli czuwać nad przepisami stowarzyszeń. Tendencją władz austriackich było gospodarcze uaktywnienie rzemiosła ciągle stanowiącego podstawowy trzon w systemie ekonomicznym Galicji. Zachowały się dokumenty z nazwami trzech stowarzyszeń a mianowicie:
Stowarzyszenie Różno - Rodzajowych Przemysłowców w Gorlicach wraz z adnotacją o kontroli dokonanej w tym stowarzyszeniu przez instruktora c. k. Ministerstwa Handlu dla stowarzyszeń przemysłowych w dniu 6 maja 1914 r.
Stowarzyszenie przemysłowe dla przemysłowców metalowych wraz z podpisami przewodniczącego tego stowarzyszenia P. Jana Majewskiego
Stowarzyszenie Piekarzy i Młynarzy wraz z podpisani przełożonych Obywateli:
P. Jakub Eiberheil do 1907 r.
P. Eizik Keller do 1925 r.
P. Józef Bergman do 1927r.
Stowarzyszenia przetrwały do 1927 r. Dopiero rozporządzenie prezydenta Polskiej Rzeczpospolitej z dnia 7 czerwca 1927r. "O prawie przemysłowym" ustaliło iż za rzemiosło przyjmuje się rodzaje przemysłu, które nie są prowadzone sposobem fabrycznym. W celu uściślenia jego określenia ustawodawca wprowadził listę rzemiosła. Wobec tego, że lista łącznie z omówioną definicją nie wystarczała dla określania pojęcia rzemiosła, ustawodawca wprowadził dalsze ograniczenia. Wynikały one z obowiązku posiadania dowodu uzdolnienia zawodowego do samoistnego prowadzenia rzemiosła przez osobę pragnącą być rzemieślnikiem. Polskie prawo wymieniało liczbę zatrudnionych osób w poszczególnych warsztatach pracy jako kryterium odróżniające rzemiosło od przemysłu. Dalsze paragrafy rozporządzenia prezydenta RP stwierdzały, iż statuty poszczególnych cechów musiały być uchwalane przez walne zebranie cechów, a następnie zatwierdzane przez władze polityczne. Dla Cechu Rzemieślniczego Zbiorowego w Gorlicach uchwalono statut dnia 14 października 1928 r.
Zasięgiem swego działania Cech Gorlicki obejmował 65 miejscowości. Od 1928 r. działały w Gorlicach następujące cechy: rzemieślniczy zbiorowy, rzeźników i wędliniarzy, metalowców, szewców i cholewkarzy.
W skład cechu zbiorowego w Gorlicach wchodzili między innymi stolarze, malarze, szklarze, krawcy, fryzjerzy, zdunowie i garncarze. Dzieje rzemiosła naszego regionu w okresie międzywojennym poświadczają, iż wyroby rzemieślników cieszyły się dużą sławą.
Szeroki rozgłos zyskały wyroby tkackie, koronki bobowskie, kafle i ozdoby ceramiczne, kożuszki i futerka wyrabiane przez miejscowych rzemieślników.
Na szczególną uwagę zasługuje niezwykle wysoki kunszt wyrobów rzemieślniczych i nie bez uzasadnienia przyjęło się powiedzenie "złote ręce rzemieślników". Częstokroć wyroby rzemieślników były niemal arcydziełami sztuki ze względu na wysokie walory estetyczne. Podkreślić należy również, iż rzemiosło naszego regionu odznaczało się wysoką etyką zawodową i bacznie strzegło swojego dobrego imienia. Mimo tego rozgłosu w okresie międzywojennym zakłady rzemieślnicze pozbawione były warunków rozwoju. Do rzemiosła garnęli się przede wszystkim mieszkańcy przeludnionych wsi, którzy nie mogli zająć miejsca w przemyśle. Ilościowy wzrost rzemiosła w latach międzywojennych nie oznaczał wzrostu dobrobytu, lecz wprost przeciwnie był wynikiem pogłębiającego się procesu ubożenia ludności pracującej miast i wsi i powtarzających się co parę lat kryzysów gospodarczych. Przybywało rzemieślników, lecz zmniejszyła się siła nabywcza ich klientów - zmniejszyły się zarobki - rosła ilość bezrobotnych. Dochody większości rzemieślników nie wiele odbiegały od dochodów robotników i pracowników umysłowych z tym że wzrost liczby warsztatów powodował automatyczne ubożenie tej grupy społecznej. Sporadyczne wypadki robienia dobrych interesów - bogacenia się niektórych rzemieślników- przekształcających się w fabrykantów nie mogą przysłonić prawdy o losach rzemieślników i chałupników naszego regionu w ówczesnej Polsce. Mimo tych problemów wysiłkiem rzemieślników wzniesiono budynek - Dom Rzemiosła - który służy do dnia dzisiejszego jako siedziba cechu wraz z przyległą salą konferencyjną przy ul. Kołłątaja 16. W / w budynek powstał pod nadzorem Koncesjonowanego Mistrza Murarskiego Jana Stabacha z Gorlic ze składek rzemieślników terenu Gorlic w 1927 r. Większość prac przy wznoszeniu budynku wykonali nieodpłatnie m. in. murarze, stolarze, cieśle, malarze. Ostatnie walne zebranie cechu rzemieślniczego zbiorowego odbyło się w dniu 30 kwietnia 1939 r. na którym poruszono istotną sprawę przymusowego należenia do cechu, zgodnie z uchwałą Izby Rzemieślniczej w Krakowie. Starania o przymus należenia do cechu toczyły się od dłuższego czasu, gdyż dotychczas obowiązywała zasada dobrowolności. Wszystkie cechy naszego regionu należące do cechu zbiorowego istniały do marca 1940 r.
W latach międzywojennych w siedzibie cechu prowadzono zajęcia kulturalno-oświatowe. Posiadano własną bibliotekę, zespół sceniczny oraz orkiestrę / zespół tamborynistów /. Bibliotekę cechową prowadziła P. Lunia Sznajder, w skład orkiestry wchodzili rzemieślnicy różnych zawodów pod batutą P. P. Mieczysława Wójcikiewicza, Jana Barcentowicza, Stanisława Kosiby. Zarówno orkiestra jak i zespól sceniczny złożony z rzemieślników występował na terenie całego powiatu gorlickiego z okazji różnych świąt i uroczystości państwowych. Wśród rzemieślników starszego pokolenia zachowała się pamięć o znanych zakładach rzemieślniczych naszego terenu z okresu przedwojennego i tak w branży:
szewskiej - P. P. Kamiński, Mielowski, Ślusarz, Bobola, Ćwik
ślusarskiej - P. P. Ainhord, Szwarc, Berger, Majewski
stolarskiej - P. P. Gubała, Szypulski, Potocki, Adamowski, Trybus, Dec
Na czele cechu zbiorowego w Gorlicach w okresie międzywojennym stali starsi cechu P. Klemens Bobola oraz od 1935 r. P. Teofil Kozłowski / malarz /
Szkolenie uczniów w rzemiośle okresu międzywojennego wg. zachowanych dokumentów przedstawiało się następująco:
Zawarte umowy o naukę rzemiosła w:
1910 r. - 12 umów
1911 r. - 6 umów
1912 r. - 16 umów
1913 r. - 8 umów
1914 r. - 9 umów
od 1916 - 1922 r. - 35 umów
1922 r. - 59 umów
1923 r. - 38 umów
1924 r. - 32 umowy
1925 r. - 23 umowy
1926 r. - 27 umów
1927 r. - 23 umowy
1928 r. - 28 umów
od 1933 - 1939 r. - 100 umów
Po klęsce wrześniowej 1939 r. okupant niemiecki w 1940 r. utworzył w Jaśle Cech rzemieślniczy / Handwerkerinnung / a w Gorlicach jego ekspozyturę / Innungsauβenstelle /
Mimo licznych prześladowań ludności naszego terenu podjęto w trakcie okupacji szkolenie uczniów w rzemiośle które wg. zachowanych dokumentów przedstawiało się następująco:
1941 r. - 6 umów
1942 r. - 48 umowy
1943 r. - 60 umów
1944 r. - 18 umów mimo spadku liczby zarejestrowanych zakładów.
Wg danych statystycznych w 1938 r. na terenie powiatu gorlickiego działały 564 zakłady rzemieślnicze, a w 1945 r. zarejestrowano zaledwie 177. Dane te potwierdzają fakt, że okupant niemiecki doprowadził całe gorlickie rzemiosło do ruiny. Po wyzwoleniu rzemiosło rozpoczęło swą działalność w warunkach prawnych ustalonych w okresie przedwojennym, przede wszystkim przez prawo przemysłowe z 1927 r.
Założenia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski po II wojnie światowej i stan gospodarki kraju zmuszają społeczeństwo do wysiłku mającego na celu:
możliwie najszybsze uruchomienie ocalałego od zniszczeń wojennych aparatu produkcyjnego
likwidację zniszczeń wojennych i przyspieszenie rozwoju produkcji
utworzenie podstaw samodzielności gospodarczej drogą rozwoju produkcji i jej unowocześnienia
Poważna rola w procesie odbudowy i zagospodarowania małych warsztatów rzemieślniczych i przemysłowych przypada rzemiosłu indywidualnemu. Część ludności, która nie podjęła pracy w powstających zakładach uspołecznionych, a posiadająca określone umiejętności produkcyjne względnie umiejętności organizowania produkcji przystąpiła do uruchamiania licznych małych zakładów wytwórczych i usługowych.
Na bazie prawnej ustawy przemysłowej rozpoczynają po wojnie swą działalność podstawowe ogniwa samorządu rzemieślniczego - cechy rzemieślnicze. Również reaktywowane po drugiej wojnie światowej Izby Rzemieślnicze rozpoczęły swoją działalność opartą na ustawie z dnia 19 lipca 1939 r. o izbach rzemieślniczych i ich związkach / Dz. U. nr 65 poz.434 /
Na naszym terenie po okupacji od stycznia 1945 r. do 31 sierpnia 1948 r. działał Powiatowy Cech Rzemiosł Różnych. W skład Powiatowego Cechu Rzemieślniczego w Gorlicach wchodziło 6 cechów branżowych a mianowicie:
Cech Rzemiosł Budowlanych i Drzewnych
Cech Rzemiosł Metalowych i Elektromechanicznych w Gorlicach
Cech Rzemiosł Włókienniczych w Gorlicach
Cech Rzemiosł Skórzanych w Gorlicach
Cech Rzemiosł Spożywczych w Gorlicach
Cech Rzemiosł Papierniczych i Usług w Gorlicach
W 1948 r następuje reorganizacja, która powołuje do życia pracujący od 1 września 1948 r do 31 sierpnia 1951 r Okręgowy Związek Cechów w Krośnie - Oddział w Gorlicach.
W skład Oddziału Gorlickiego wchodziło cztery cechy branżowe a mianowicie:
Cech Rzemiosł Metalowych
Cech Szewców i Cholewkarzy
Cech Krawców
Cech Spożywczy
Reorganizacja powołała z dniem 1 września 1951 r do życia Cech Rzemiosł Różnych w Gorlicach, który pracował do dnia 7 czerwca 2001 r. kiedy to Walne Zgromadzenie Członków postanowiło dokonać zmian w Statucie Cechu i przyjąć nazwę Cech Rzemiosł i Przedsiębiorczości w Gorlicach działający do dzisiaj.( Uchwała nr 5 / 2001)
Historię rzemiosła naszego terenu najlepiej zobrazuje tabela ujmująca ilość zakładów, stan zatrudnienia w latach 1945 - 2000 r.
Rok
Ilość zakładów
Zatrudnienie
Ogółem osób
w tym uczniowie
1945
177
225
36
1947
277
368
58
1950
305
408
61
1955
242
310
52
1960
384
516
79
1965
467
705
94
1974
615
259
99
1975
492
238
75
1980
566
347
85
1985
675
389
108
1990
685
434
201
1995
202
138
224
2000
113
79
233
Przedstawiony materiał obrazuje dynamiczny rozwój rzemiosła gorlickiego, jaki miał miejsce w okresie istnienia Polski Ludowej / z wyjątkiem lat 47-54 kiedy to na skutek niewłaściwie prowadzonej polityki nastąpił spadek w ilości prowadzonych zakładów rzemieślniczych.
W toku realizacji ambitnych zadań na odcinku odbudowy i uprzemysłowienia kraju często problem usług i rzemiosła był sprawą marginalną. Ponadto w okresie wkraczania na drogę socjalizmu, również rzemieślnicy byli zwykle widziani jako pozostałość kapitalizmu i w związku z tym dostrzegało się tendencje ze strony aparatu państwowego do ograniczenia stanu ilościowego rzemiosła, co pociągało za sobą wydanie szeregu ustaw niesprzyjających prawidłowemu rozwojowi tej gałęzi drobnej wytwórczości. Spadek ilości zakładów oraz zastój gospodarczy rzemiosła przyczyniły się do znacznego podniesienia przeciętnego wieku czynnych zawodowo w rzemiośle oraz spadku kształcenia nowych rzemieślników. Następne lata wykazały, że w związku z ogólnym rozwojem kraju a tym samym wzrostem dobrobytu mieszkańców oraz wzrostem mechanizacji życia codziennego, wystąpił ogromny wzrost zapotrzebowania na działalność rzemieślniczą zwłaszcza w zakresie usług.
Wychodząc tym zapotrzebowaniom społecznym na przeciw podjęto decyzję o założeniu Spółdzielni Rzemieślniczej w Gorlicach. Decyzję powyższą podjęto na Walnym Zgromadzeniu Członków założycieli w dniu 7 września 1952 r. Pierwszą Radę Nadzorczą tworzyli rzemieślnicy P.P. Ludwik Kluz - krawiec, Jan Grzesiak - szewc, Kazimierz Bodzioch - kowal, Stanisław Szymczyk - szewc, Józef Głogowski - szewc. Spółdzielnia przyjęła nazwę "Pomocnicza Spółdzielnia Rzemieślnicza Wielobranżowa i została zarejestrowana w Sądzie Powiatowym w Jaśle dnia 10 grudnia 1952 r. pod numerem RS. IV. 323. Działalność swą rozpoczęła ona z dniem 1 stycznia 1953 r. mając za zadanie zaopatrywanie rzemiosła w surowce oraz zbyt wyrobów rzemieślniczych. Spółdzielnia Rzemieślnicza w Gorlicach w początkowym okresie przeżywała różne problemy, jednak w miarę upływu lat ugruntowywała swoją pozycję wśród rzemiosła tut. regionu jak również mieszkańców Gorlic i okolic. W latach 1971-73 wybudowała "Pawilon Handlowy" przy ul. Świerczewskiego a w latach 1974-75 bazę magazynowo-składową przy ul. Korczak. W latach od 1 lipca 1981 r. do 31 grudnia 1983 r. wybudowano Pawilon Handlowo-Usługowy przy ul. Dąbrowszczaków / aktualnie Marszałka J. Piłsudskiego / gdzie mieszczą się również biura Spółdzielni. Wykonawcami budynku byli miejscowi rzemieślnicy Kazimierz i Jerzy Gryboś. Długoletnimi członkami Zarządu Spółdzielni byli rzemieślnicy P. Władysław Śmietana, P. Stanisław Dutka natomiast długoletnim przewodniczącym Rady Spółdzielni w latach od 1963 r. do 1987 r. był P. Edward Orłowski.
Drugim okresem w działalności powojennej Cechu Rzemiosł Różnych w Gorlicach, który wpłynął na ilość zakładów rzemieślniczych należących do tut. cechu, była dokonana reforma podziału administracyjnego kraju.
W okresie od 1 września 1951 r. do 1 lipca 1975 r. należały do tut. cechu zakłady rzemieślnicze położone na terenie następujących gmin i miast:
Gorlice - miasto
Biecz - miasto
Biecz - gmina
Bobowa - gmina
Gładyszów- gmina
Gorlice-gmina
Lipinki- gmina
Łużna- gmina
Moszczenica - gmina
Ropa - gmina
Rzepiennik Strzyżewski - gmina
Stróże gmina
Sękowa - gmina
Uście Gorlickie - gmina
A od 1 lipca 1975 r. zakłady rzemieślnicze położone na terenie:
Gorlice- miasto
Gorlice - gmina
Bobowa - gmina
Łużna - gmina
Uście Gorlickie - gmina
Moszczenica gmina od 1 stycznia 1983 r.
Na podstawie pisma Izby Rzemieślniczej w Krakowie zarządzono przekazanie z dniem 1 lipca 1975 r. / nr pisma PS-480-6/75/
31 członków z terenu gm. Rzepiennik Strzyżewski do CRR w Tarnowie
85 członków z terenu miasta i gminy Biecz oraz gminy Lipinki do CRR w Jaśle
Do najstarszych rzemieślników prowadzących działalność na naszym terenie należeli:
Karol Ślusarz - prowadzący zakład szewski
Mieczysław Szypulski - prowadzący zakład stolarski
Edward Orłowski - prowadzący zakład fryzjerski
Antoni Trybus - prowadzący zakład stolarski budowlanej
Kazimierz Szymczyk - prowadzący zakład inst. elektrycznego
Zgodnie ze statutem Cechu na jego czele stoi Starszy Cechu. W latach powojennych godność Starszego Cechu w Gorlicach piastowali:
Teofil Kozłowski od 1945 - 1948 r.
Ludwik Kluz od 1948 - 1956 r.
Alfred Wacławski od 1956 - 1961 r.
Edward Orłowski od 1961 - 1988 r.
Roman Trojanowicz od 1989 - 2007 r.
Uchwałą nr 13 / 89 z dnia 28 czerwca 1989 r. - Walne Zgromadzenie Członków Cechu nadało godność "Honorowego Starszego Cechu" Edwardowi Orłowskiemu, a uchwałą nr 6 / 2007 z dnia 27 czerwca 2007 r. godność tą nadano Romanowi Trojanowiczowi. W zarządzie cechu aktywnie pracowali rzemieślnicy Ś.P. Władysław Kozłowski, Tadeusz Wojtczuk, Eugeniusz Chrząścik oraz żyjący Danuta Jędryczka, Andrzej Molecki, Władysław Śmietana, Jan Tenerowicz, Jan Zasowski .
Rzemieślnicy tut. cechu uczestniczyli w walkach wyzwoleńczych, za które otrzymali odznaczenia: Krzyż Walecznych, Krzyż za Odrę i Nysę, Krzyż "Za Berlin" są to: Tadeusz Wojtczuk, Zdzisław Jakubiak.
Wielu rzemieślników pracuje aktywnie na rzecz społeczności lokalnej, pełniąc różne funkcje społeczne i samorządowe.
Rzemieślnicy uczestniczyli w licznych czynach społecznych - wykonano szereg przeróżnych prac takich jak: remonty pomnika powstańców z 1863 r. na cmentarzu parafialnym w Gorlicach, Domu Dziecka w Zagórzanach, budowa otwartej pływalni i hali sportowej w Gorlicach.
Ostatnie zmiany dokonano w Statucie Cechu w dniu 7 czerwca 2001 r. zmieniając nazwę Cechu z Cech Rzemiosł Różnych w Gorlicach na Cech Rzemiosł i Przedsiębiorczości w Gorlicach.
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rzemieślników, postanowiono uruchomić na terenie Gorlic Zasadniczą Szkołę Zawodową prowadzoną przez Cech.
Szkoła rozpoczęła działalność z dniem 1 września 1997 r. jako Oddział ZSZ CRR w Nowym Sączu.
W związku z reformą administracji kraju / utworzenie powiatów / zaistniała potrzeba przekształcenia oddziału w samodzielną ZSZ CRR w Gorlicach.
Z dniem 1 września 1999 r. zaczęła funkcjonować ZSZ CRR w Gorlicach.
Z dniem 2 października w związku z częściową zmianą nazwy organu prowadzącego / dostosowanie się tut. Cechu do ustawy o przedsiębiorczości / nastąpiła zmiana nazwy szkoły, która obecnie brzmi ZSZ CR i P w Gorlicach.
Od początku istnienia szkoły jej Dyrektorem przez 14 lat była mgr Anna Chruściel. Od 1.09.2011 r. jej funkcję przejął mgr Roman Trojanowicz.
Od rozpoczęcia działalności Szkoły ukończyło ją: 322 uczniów. W poszczególnych latach przedstawia się to następująco:
Rok 1999 / 00 - 34 uczniów
Rok 2000 / 01 - 32 uczniów
Rok 2001 / 02 - 27 uczniów
Rok 2002 / 03 - 32 uczniów
Rok 2003 / 04 - 14 uczniów
Rok 2004 / 05 - 27 uczniów
Rok 2005 / 06 - 22 uczniów
Rok 2006 / 07 - 26 uczniów
Rok 2007 / 08 - 19 uczniów
Rok 2008 / 09 - 16 uczniów
Rok 2009 / 10 - 29 uczniów
Rok 2010 / 11 - 23 uczniów
Rok 2011 / 12 - 21 uczniów
Najbardziej popularne zawody to: mechanik pojazdów samochodowych, piekarz, cukiernik, fryzjer, stolarz, blacharz samochodowy, rzeźnik - wędliniarz.
Aktualnie wg stanu na dzień 30 września 2012 r. naukę kontynuuje 70 uczniów.
Szkoła posiada własną pracownię komputerową, audiowizualną, bibliotekę i czytelnię multimedialną, pracownię językową.
Praktyka odbywa się w zakładach rzemieślniczych.
Historyczne Zarządy Cechu
Władze Cechowe Kadencja 2007 - 2009
wybrane 27 czerwca 2007 roku
Zarząd:
Gargas Tadeusz - Starszy Cechu
Jedryczka Danuta - Podstarsza Cechu
Przybylski Jan - Podstarszy Cechu
Gryboś Jerzy - Skarbnik
Przybycień - Chochołek Edyta - Członek Zarządu
Wojnarski Jan - Członek Zarządu
Wantuch Mirosław - Członek Zarządu
Kadencja 2005 - 2009
Walne Zgromadzenie Sprawozdawczo - Wyborcze
17 maja 2005 r
Zarząd:
Trojanowicz Roman - Starszy Cechu
Jedryczka Danuta - Podstarszy Cechu
Gargas Tadeusz - Podstarszy Cechu
Przybylski Jan - Sekretarz
Gryboś Jerzy - Skarbnik
Wojnarski Jan - Członek Zarządu
Przybycień - Chochołek Edyta - Członek Zarządu
Komisja Rewizyjna:
Liana Aleksander - Przewodniczący
Cetnarowska Beata - Członek
Kretowicz Wacław - Członek
Sąd Cechowy:
Miarecki Edward - Przewodniczący
Kretowicz Edward - Członek
Małota Wioletta - Członek
Kadencja 2001 - 2005 - Walne Zgromadzenie Spraw - Wyborcze - 7 czerwca 2001 r
Zarząd Cechu:
Trojanowicz Roman - Starszy Cechu
Jedryczka Danuta - Podstarsza Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Molecki Andrzej - Sekretarz Cechu
Gargas Tadeusz - Skarbnik Cechu
Przybylski Jan - Członek Zarządu
Pietrucha Janusz - Członek Zarządu
Komisja Rewizyjna:
Liana Aleksander - Przewodniczący
Roman Kazimierz - Członek
Trybus Halina - Członek
Sąd Cechowy:
Gryboś Jerzy - Przewodniczący
Zasowski Antoni - Członek
Kopcoń Józef - Członek
Kadencja 1997 - 2001 - Walne Zgromadzenie Członków Cechu - 30 czerwca 1997 r
Zarząd Cechu:
Trojanowicz Roman - Starszy Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Jędryczka Danuta - Podstarsza Cechu
Molecki Andrzej - Sekretarz
Zasowski Jan - Skarbnik
Stasiuk Krzysztof - Członek Zarządu
Myśliwy Henryk - Członek Zarządu
Komisja Rewizyjna:
Liana Aleksander - Przewodniczący
Pietrucha Janusz - Członek
Jurczyk Irena - Członek
Roman Kazimierz - Członek
Sąd Cechowy:
Myśliwy Henryk - Przewodniczący
Krzypkowski Zygmunt - Członek
Janik Czeslaw - Członek
Kopcoń Jozef - Członek
Kretowicz Jerzy - Członek
Kretowicz Wojciech - Członek
Kadencja 1993 - 1997 - Zebranie Delegatów CRR w Gorlicach - 26 lipca 1993 r
Zarząd Cechu:
Trojanowicz Roman - Starszy Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Jędryczka Danuta - Podstarsza Cechu
Molecki Andrzej - Sekretarz
Zasowski Jan - Skarbnik
Myśliwy Henryk - Członek Zarządu
Stasiuk Krzysztof - Członek Zarządu
Komisja Rewizyjna:
Liana Aleksander - Przewodniczący
Król Jan - Członek
Roman Kazimierz - Członek
Sąd Cechowy:
Tenerowicz Jan - Przewodniczący
Gryboś Jerzy - Członek
Augustyn Józef - Członek
Molecki Andrzej - Członek
Nowak Adam - Członek
Szafarz Andrzej - Członek
Kadencja 1989 - 1993 - Zwyczajne Zebranie Delegatów Cechu - 28 czerwca 1989 r
Zarząd Cechu:
Trojanowicz Roman - Starszy Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Jędryczka Danuta - Podstarsza Cechu
Molecki Andrzej - Sekretarz
Nowak Adam - Skarbnik
Zasowski Jan - Członek Zarządu
Sekuła Jerzy - Członek Zarządu
Komisja Rewizyjna:
Boczoń Zygmunt - Przewodniczący
Latasiewicz Tadeusz - Członek
Dusza Jan - Członek
Sąd Cechowy:
Boczoń Zygmunt - Przewodniczący
Augustyn Leon - Członek
Gryboś Jerzy - Członek
Siwek Zdzisław - Członek
Bahn Władysław - Członek
Puścizna Bronisław - Członek
Kadencja 1985 - 1989 - Zwyczajne Zebranie Delegatów Cechu - 17 lipca 1985 r
Zarząd Cechu:
Orłowski Edward - Starszy Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Trojanowicz Roman - Podstarszy Cechu
Śmietana Władysław- Sekretarz
Dutka Stanisław - Skarbnik
Zasowski Jan - Członek Zarządu Cechu
Jędryczka Danuta - Członek Zarządu Cechu
Zastępcy członków Zarządu
Probulski Zbigniew - Z-ca Członka Zarządu Cechu
Łuczak Tadeusz - Z-ca Członka Zarządu Cechu
Komisja Rewizyjna:
Liana Aleksander - Przewodniczący
Latasiewicz Tadeusz - Członek
Dusza Jan - Członek
Kadencja 1981 - 1985 - Zwyczajne Zebranie Delegatów Cechu - 8 lipca 1981 r
Zarząd Cechu:
Orłowski Edward - Starszy Cechu
Kozłowski Władysław - Podstarszy Cechu
Tenerowicz Jan - Podstarszy Cechu
Śmietana Władysław - Sekretarz
Chrząścik Eugeniusz - Skarbnik
Trojanowicz Roman - Członek Zarządu Cechu
Wojtczuk Tadeusz - Członek Zarządu Cechu
Zastępcy członków Zarządu
Gryboś Adam - Z-ca Członka Zarządu Cechu
Probulski Zbigniew - Z-ca Członka Zarządu Cechu
Komisja Rewizyjna:
Jakubiak Zdzisław - Przewodniczący
Dusza Jan - Członek
Latasiewicz Tadeusz - Członek
PATRONI RZEMIOSŁA
Święty Józef uważany jest za patrona rzemieślników i robotników. Patronuje jednak szczególnie stolarzom, a także rzemiosłom drzewnym.
Pozostali patroni:
Blacharze i lakiernicy - Św. Kazimierz Królewicz
Cukiernicy - Św. Maciej Apostoł
Elektrycy - Św. Michał
Fotografowie - Św. Weronika
Instalatorom - Św. Jan Chrzciciel
Piekarzom - Św. Klemens
Złotnikom, Zegarmistrzom, Grawerom, brązownikom - Św. Eligiusz
Szklarzom i Malarzom - Św. Łukasz
Wędliniarzom - Św. Stanisław
Kowalom - Św. Boldzimierz
Fryzjerzy - Św. Maria Magdalena
Dokumenty archiwalne
Kontakt
Cech Rzemiosł i Przedsiębiorczości w Gorlicach
38-300 Gorlice, ul. Kołłątaja 16
☎ tel. / fax: 018 353-52-62
📱 tel. komórkowy +48 517 977 384
✉ e-mail: cech.gorlice@list.pl
